ارزیابی کیفیت زندگی شهری مبتنی بر داده های آماری و مکانی

کیفیت زندگی به مفهوم توانمندی محیط برای فراهم آوردن و پاسخگویی به نیازهای مادی و معنوی افراد جامعه و در برگیرنده­ی مفاهیمی همچون رفاه فردی، اجتماعی و عدالت فضایی، به­عنوان ابزاری کارآمد همواره موردتوجه مدیران و برنامه ریزان شهری بوده است. مبنای ارزیابی بسیاری از مطالعات کیفیت زندگی شهری، بر اساس دو رویکرد عینی و ذهنی است. رویکرد عینی مبتنی بر شاخص‌های محیط فیزیکی و اجتماعی کیفیت زندگی و رویکرد ذهنی مبتنی بر دیدگاه ساکنین و میزان رضایت آن‌ها از کیفیت زندگی‌شان می‌باشد. این پژوهش با هدف ارزیابی کیفیت عینی زندگی شهری، شناخت ابعاد و شاخص‌های مؤثر بر آن انجام‌شده است و سعی شده است با بیان مفهوم کیفیت زندگی، شناسایی ابعاد و شاخص‌های تأثیرگذار، نحوه‌ی ارتباط این شاخص‌ها و همچنین نحوه‌ی سنجش آن‌ها در محیط شهری، مورد بررسی قرار گیرد. شاخص‌های این پژوهش، شامل سه بٌعد اجتماعی-اقتصادی، زیست‌محیطی و عدالت فضایی است. ارزیابی بٌعد اجتماعی-اقتصادی با استفاده از داده‌های آماری و روش تحلیل عاملی، صورت گرفته است. همچنین به‌منظور ارزیابی بعد زیست‌محیطی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های مکانی، نقشه‌های مربوط به شاخص‌های سبزینگی، دمای سطح زمین، آلودگی هوا و آلودگی صوتی استخراج شد و از تلفیق آن‌ها شاخص نهایی بٌعد زیست‌محیطی کیفیت زندگی، به دست آمد. به‌منظور ارزیابی بٌعد عدالت فضایی، از دو شاخص دسترسی و اختلاط کاربری استفاده شد و به کمک این دو شاخص، توزیع یکنواخت و دسترسی به کاربری‌های خدمات شهری، اندازه‌گیری شد. در نهایت به‌منظور ارزیابی شاخص نهایی کیفیت زندگی شهری و همچنین رتبه دهی به محله های شهر، از روش TOPSIS به عنوان یکی از روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره استفاده‌شد. برای بررسی میزان ارتباط شاخص نهایی استخراج‌شده برای هر بٌعد از کیفیت زندگی، از تحلیل همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان‌دهنده‌ی وجود همبستگی بین شاخص اجتماعی-اقتصادی با شاخص عدالت فضایی (۵۴۳/۰) و زیست‌محیطی (۴۱۵/۰) است. بنابراین برای ارتقاء شاخص کیفیت زندگی شهروندان، لازم است تغییراتی در جهت بهبود ابعاد عدالت فضایی و محیط زیست، صورت گیرد. در واقع ایجاد تغییرات اساسی و بهبود شرایط زیست محیطی و افزایش سطح دسترسی به خدمات، می تواند به عنوان راهکاری برای ترغیب به سکونت افراد با سطح اجتماعی- اقتصادی مناسب در مناطقی شود که در حال حاضر به دلیل فقدان این شاخص ها مورد توجه این قشر از شهروندان قرار نگرفته اند.